O‘zbekiston faunasi

O‘zbekiston nafaqat YUNESKO madaniy merosi ro‘yxatiga kiritilgan mashhur me’moriy yodgorliklar va qadimiy shaharlar, balki hayratlanarli o‘simliklar va hayvonot olami, xushmanzara tog‘lar, g‘orlar, cho‘llar va tiniq ko‘llar, daryolar va sharsharalardir.

O‘zbekistonning tabiati betakror. Tog‘ va cho‘l hududlarida noyob hayvonlar yashaydi, ularning ko‘pchiligi hozirda yo‘qolib ketish arafasida bo‘lib, tabiatni muhofaza qilish bo‘yicha xalqaro tashkilotlar tomonidan muhofaza qilinadi.

2019-yilning dekabr oyida Davlat ekologiya qo‘mitasi va O‘zbekiston Fanlar akademiyasining soha mutaxassislari - olimlar, biologlar, zoologlarning ko‘p yillik va mashaqqatli mehnati tufayli O‘zbekiston Qizil kitobining 5-nashri chop etildi, unga so‘nggi vaqtlarda yo‘qolib borayotgan turlarning to‘liq ro‘yxati kiritildi. Eng birinchi nashr 1984-yilda chop etilgan.

Bugungi kunda Zoologiya instituti, Fanlar akademiyasi va O‘zbekiston zoologiya jamiyati tomonidan mahalliy faunaning ko‘plab hayvon turlarining hozirgi holati va maqomini baholash imkonini beruvchi boy materiallar to‘plangan. 2019-yilgi Qizil kitobga sutemizuvchilarning 30 turi (kichik turlar bilan - 32), qushlarning 52 turi, sudralib yuruvchilarning 21 turi, baliqlarning 17 turi (kichik turlar bilan - 18), halqali chuvalchanglarning 3 turi, mollyuskalarning 14 turi, bo‘g‘imoyoqlilarning 66 turi kiritilgan.

O‘zbekistonning xushmanzara tabiati va noyob qo‘riqxonalari, betakror hayvonot va qushlar olamidan bahramand bo‘lish uchun milliy bog‘ va qo‘riqxonalarimizga tashrif buyurish mumkin. Zero, ular noyob va yo‘qolib borayotgan hayvon turlarini muhofaza qilish uchun maxsus tashkil etilgan.

O‘zbekiston ekotizimining milliy iftixori Ugom-Chotqol milliy bog‘i 1990-yilda Chotqol biosfera qo‘riqxonasi negizida tashkil etilgan. 2017-yildan YUNESKOning Butunjahon merosi ro‘yxatiga kiritilgan.

Ugom-Chotqol milliy bog‘ida 48 ga yaqin turli sutemizuvchilar bo‘lib, ular orasida to‘ng‘iz, oq tirnoqli ayiq, bo‘rsiq, bo‘ri, tulki, jayra, Sibir tog‘ echkisi va qor qoploni kabi jonivorlarni uchratish mumkin. Bog‘ hududida qushlarning 200 ga yaqin turi qayd etilgan, ulardan 130 tasi uya quradigan qushlardir. Bu yerda burgut, lochin, boyo‘g‘li, kaptar, musicha, bug‘doyiq, qorayaloq, pashshabosh, chittak va baliqchi kabi qushlarning xilma-xil turlarini ko‘rish mumkin. Bog‘dagi suv havzalarida 20 turdagi baliqlar: marinka, yalang‘och usmon baliq, oq sla balig‘i, Toshkent to‘ng‘izbalig‘i, Turkiston cho‘rtanbalig‘i, Chotqol toshloqbalig‘i yashaydi. Chorvoq suv omborida esa Issiqko‘l va kamalak gulbaliqlari ham uchraydi.

Yaqindan buyon “o‘zbek Shveysariyasi” deb nom olgan Zomin milliy bog‘i O‘zbekistonning yana bir milliy iftixori hisoblanadi. Bu go‘sha qadimdan o‘zining betakror tabiati va shifobaxsh havosi bilan mashhur.

Milliy bog‘ning noyob faunasi O‘zbekiston Qizil kitobiga kiritilgan noyob hayvonlar va YUNESKO muhofazasiga olingan tabiiy obyektlardan iborat. Bular Tyan-Shan qo‘ng‘ir ayig‘i, Turkiston silovsini, ajoyib burgut va burgut soqoldor burgutlaridir.

Mamlakatimizning janubi-sharqida, Amudaryo bo‘yida noyob to‘qay qo‘riqxonalari mavjud. Ular orasida Baday-To‘qay qo‘riqxonasi bor. Zona

70-yillarda Amudaryo bo‘yidagi to‘qay o‘rmonlarini muhofaza qilish va Buxoro bug‘ularining yashash joyini tiklash maqsadida tashkil etilgan.

Hayvonot dunyosida turli-tuman qushlar, sutemizuvchilar va baliqlarning 15 turi mavjud. Bu yerda to‘ng‘iz, ola quyon, tulki, chiyabo‘ri, to‘qay mushugi (Markaziy Osiyodagi eng yirik mushuk), bo‘rsiq, latcha, cho‘l bo‘rsig‘i, quloqdor tipratikan va ko‘plab kemiruvchilar yashaydi.

Qo‘riqlanadigan hayvonlar orasida Buxoro bug‘usi yoki xongul alohida o‘rin tutadi. To‘qay o‘rmonlari inson tomonidan o‘zlashtirilgandan so‘ng, dastlabki ko‘p sonli Buxoro bug‘usi o‘zining asl yashash joyidan deyarli butunlay siqib chiqarildi.

Amudaryoda tikan baliq, katta va kichik Amudaryo soxta kurakburunlari, cho‘rtanbaliq, oqqayroq, Orol mo‘ylovdori, leshch, chexon, sazan, laqqa, sudak va oq amur kabi baliq turlari uchraydi. Qo‘riqxona hududida zog‘cha, oqqush, ko‘k kaptar, shalpangquloq boyo‘g‘li, oqqanotli qizilishton, kichik bo‘g‘oz, uy suvsari, hurpaygan to‘rg‘ay, zag‘izg‘on, qora qarg‘a, zog‘cha, katta chittak, mayna, dala chumchug‘i, qora kalxat va toshqirg‘iy kabilar uchraydi. Baday-To‘qay qushlarining alohida muhofaza qilinadigan turi Xiva qirg‘ovulidir.

Amudaryo qirg‘oqlarida nafaqat o‘rmon va o‘tloqlar, balki Qizilqum cho‘lining bir qismi ham muhofaza qilinadi. Cho‘l qo‘riqlanadigan hudud qumli zonasining uchdan ikki qismini tashkil qiladi. Qizilqum qo‘riqxona zonasining xilma-xil faunasi to‘ng‘iz, tulki, chiyabo‘ri, bo‘rsiqlardan iborat. Buxoro bug‘usi va ohular ham bu yerda alohida qiziqish uyg‘otadi. Qo‘riqxonada ko‘plab kaltakesak va sudralib yuruvchilar yashaydi. Bu yerda kaptarlar, quloqlar, qarqaralar, o‘rdaklar, qirg‘ovullar, pelikanlar va flamingo kabi qushlarni uchratish mumkin. Qo‘riqxona karp, do‘ngpeshona, cho‘rtan, qizil perch, leshch, karp va laqqa kabi baliq turlarining xilma-xilligi bilan mashhur.

Surxondaryo viloyatining Sherobod tumanida joylashgan Surxon qo‘riqxonasining faunasi alohida o‘rin tutadi. Qo‘riqxona 1980-yilgacha 2 ta mustaqil zonadan iborat bo‘lgan: ajoyib Payg‘ambar oroli va Ko‘hitang tog‘ tizmasining sharqiy yonbag‘irlari. Bugungi kunda bu yagona davlat qo‘riqxonasi.

Hayvonot dunyosidan qo‘riqxona hududida sutemizuvchilarning 23 turi mavjud. Bu yerda hanuzgacha yo‘l-yo‘l sirtlon va Old Osiyo qoploni yashaydi - bu noyob turlar O‘zbekistonda butunlay yo‘q bo‘lib ketish arafasida turibdi.

Haqiqiy arxarlar pitomnigini ko‘rishni istasangiz, Jizzax viloyatidagi Nurota qo‘riqxonasiga tashrif buyuring. Qo‘riqxona o‘tgan asrning 70-yillarida arxarlarning xalqaro Qizil kitob (XQHT) va O‘zbekiston Qizil kitobiga kiritilgan alohida kenja turi - Seversov qo‘yi populyatsiyasini saqlab qolish maqsadida tashkil etilgan. Nurota qo‘riqxonasining boy va xilma-xil faunasi 30 dan ortiq sutemizuvchilardan iborat. Tog‘larda Turkiston kalamushi, tosh otliq va Seversov qo‘yi yashaydi. Shuningdek, bu yerda quloqli tipratikan, uzun ignali tipratikan ham uchraydi. Yirtqich hayvonlar orasida qorag‘ayn tulki, suvori, tog‘ daralarida bo‘ri va cho‘l mushugi, bo‘rsiq va cho‘l suvsari uchraydi. Tog‘ etaklaridan to baland tog‘largacha bu yerda yovvoyi to‘ng‘izni uchratish mumkin. Saxovatli tabiat bu hayvonlarning yashashi uchun barcha sharoitlarni yaratib bergan.

Bu yerda sudralib yuruvchilar orasida kulrang echkiemar, targ‘il bo‘ribosar va O‘rta Osiyo kobrasi yashaydi. Bu uch tur O‘zbekiston Qizil kitobiga kiritilgan.

Tog‘larning quyi qismida dasht agamasi, O‘rta Osiyo toshbaqasi va kaltakesak yashaydi. Dam u yerda, dam bu yerda har xil ilonlar uchraydi: sariq ilon, ko‘ndalang-targ‘il, rang-barang va naqshinkor ilonlar, gyurza. Tog‘li hududlarda Turkiston gekkoni va agama uchraydi. Yilning ayrim fasllarida Nurota qo‘riqxonasining butun hududi qushlarning ko‘p ovozli sayrashidan jaranglaydi. Qo‘riqxonada qora laylak, qora tasqara, oqboshli qumoy, burgut, ilonxo‘r, balaban, mitti va sersoqol burgut, jek turlari ko‘p uchraydi - ularning barchasi O‘zbekiston Qizil kitobiga kiritilgan.

Agar siz noyob ko‘l qushlariga qiziqsangiz, Aydar-Arnasoy ko‘llar tizimiga tashrif buyurishingiz kerak. Bu tizim tabiiy ofatlar va Sirdaryo suvi yo‘nalishining o‘zgarishi natijasida vujudga kelgan 3 ta sun’iy ko‘ldan: Aydarko‘l, Tuzkon va Arnasoy ko‘llaridan iborat bo‘lib, 4000 kvadrat kilometr maydonni egallaydi. Ko‘l qirg‘oqlarida suvda suzuvchi xilma-xil qushlar yashaydi, ular orasida pushti pelikan, oqqush, sho‘ng‘ichi va oq qarqara kabi noyob turlar uchraydi. Kech bahor va kuzda bu yerda pushti flamingolarning katta to‘dasini ko‘rish mumkin.

Izoh qoldirish

Fikr qoldirish uchun siz ijtimoiy tarmoqlar orqali kirishingiz kerak:


Tizimga kirish orqali siz qayta ishlashga rozilik bildirasiz Shaxsiy malumot