Zardo‘zlik – zar tikish san’ati

844

Zardo‘zlik – zar iplar bilan qo‘lda tikiladigan kashtachilikning eng qadimiy shakllaridan biri hisoblanadi. “Zardo‘zlik” so‘zi forscha bo‘lib, aynan “zar bilan tikish” ma’nosini anglatadi.

Zardo‘zlik san’atining ildizlari olis o‘tmishga borib taqaladi. Bu san’at Bobil Janubiy Mesopotamiyaning muhim iqtisodiy va madaniy markazi bo‘lgan davrda paydo bo‘lgani taxmin qilinadi. Shuningdek, u Vizantiyada ham rivojlangan. Vizantiya bilan ochiq va muntazam madaniy almashinuv tufayli, kashtachilik san’ati O‘rta Osiyo hududiga ham yoyilgan. Zarrin iplarda naqsh solingan hashamdor buyumlarning dovrug‘i Qadimgi Rusga ham yetib borgan. Gold seamstresses of Bukhara

O‘zbekiston hududida o‘ziga xos zardo‘zlik maktablari faoliyat yuritgan. Ular Buxoro, Samarqand, Farg‘ona va boshqa shaharlarda tashkil etilgan. Biroq zardo‘zlik san’ati o‘zining eng yuqori cho‘qqisiga XIX asr o‘rtalarida Buxoroda erishgan. O‘sha paytda amirlikda 350 ga yaqin zardo‘z ustalar mehnat qilgan. Buxorolik ustalar orasida zardo‘zlikning asoschisi va rahnamosi avliyo Hazrati Yusuf bo‘lgan, degan rivoyat ham mavjud.

Buxoroda ustaxonalar faoliyatini nazorat qiluvchi maxsus tashkilot mavjud bo‘lgan. Odatda, uning rahbari bu san’atning eng hurmatli va tajribali ustasi bo‘lardi. Shuningdek, u amir saroyi va ma’muriyat o‘rtasidagi tashkilotning rasmiy vakili ham edi. Zardo‘zlik buyumlari Buxoro xoni va uning atrofidagilarning ichki bezaklari hamda liboslarining ajralmas qismiga aylangan.

Uzbek suits with gold embroidery

Erkaklar uchun choponlar, sallalar, do‘ppilar, ishtonlar oltin iplar bilan bezatilardi. Ayollar uchun esa ko‘ylaklar, choponlar, ro‘mollar, bosh kiyimlar va bog‘ichlar, turli xil poyabzallar zardo‘zlik bilan yasatilardi. Hashamat va boylikning alohida belgisi otlarning zardo‘zi yopinchiqlari bo‘lib, ular nafaqat zarbof kashta, balki qimmatbaho toshlar va javohirlar bilan ham qoplangan edi.

Faqat ayollar shug‘ullanadigan ipak kashtachiligidan farqli o‘laroq, zardo‘zlik bilan faqat erkaklar shug‘ullanardi. Eng mashhur zardo‘z ustalardan biri No‘mon Aminov edi. U 1908-yilda Buxoroda tug‘ilib, butun umri davomida Buxoro amirligi ustaxonasida ishlagan.

Zardo‘zlik san’ati katta tajriba va mahorat talab etadi. Buning uchun maxsus asboblar va texnologiyalar qo‘llaniladi. Naqsh kompozitsiyasini yaratish uchun avval andoza orqali naqsh tayyorlanadi, so‘ngra u qirqilib, tarang tortilgan matoga mahkamlanadi va ustidan qimmatbaho iplar bilan qoplanadi. Har bir buyumda maxsus kashta usullari qo‘llaniladi, bunday usullarning o‘ttizdan ortiq turi ma’lum. Bular orasida “zamindo‘zi” - yaxlit tikish, “guldo‘zi” - oq fonda o‘yilgan naqsh asosida kashta tikish kabilar bor.

the art of gold sewing

Hozirgi kunda zardo‘zlik bilan nafaqat erkaklar, balki ayollar ham shug‘ullanadi va bu san’at turi Buxorodan tashqarida ham keng tarqalgan. Bugungi kunda ajoyib zardo‘zlik buyumlari -so‘zanalar, esdalik sovg‘alari, kiyim-kechaklarning qismlari, sumkalar, hashamdor yopinchiqlar va boshqa ko‘plab narsalar erkin sotuvda mavjud.

Rasmda Buxorodagi “Sovg‘a” zardo‘zlik markazi tasvirlangan.