“Baland” masjidi

XVI asrlar Shayboniylar sulolasi hokimiyat tepasiga kelgan Buxoro tarixidagi muhim bosqichlardan biri hisoblanadi. Bu vaqtda Buxoro Shayboniylar davlatining poytaxtiga aylandi. XVI asrda Buxoro Rossiya, Hindiston va boshqa mamlakatlar bilan savdo-sotiq aloqalarini tikladi. Rossiyadan metall konstruktsiyalar, mo‘ynalar, qayta ishlangan teri, mum, asal, yog‘och taxtalar, oynalar, matolar keltirildi. Buxorodan qorakoʻlchilik, ipak mahsulotlari, jun, ipak xomashyosi, quritilgan mevalar eksport qilinardi. Shu paytning o‘zida iqtisodiy va ijtimoiy sohalarda ham islohotlar amalga oshirilgan edi. Lekin, ayniqsa, Abdullaxon II davrida Buxoro o‘z me’morchilik maktabini shakllantirib, me’morchilik san’atida noyob hodisaga aylandi. Shaharda Mir Arab madrasasi va Kalon masjidi qurildi, Poyi Kalon markaziy majmuasining qurilishi yakunlandi, ajoyib Xoja Zayniddin va “Baland” masjidlari qurildi, Bahouddin Naqshband majmuasi qurilishi boshlandi. Qoʻsh madrasaning janubidagi zamonaviy majmuada uncha katta bo‘lmagan “Baland” (“Yuqori”) masjidi joylashgan. 

U “Baland” deb atalgan, chunki uning ustunlari baland, yog‘och ustunda esa ayvon masjidining qishki xonasi joylashgan. Ushbu ustunlar nisbatan keyin, taxminan XIX asrda o‘rnatilgan va, ehtimol, ular eskirgan ustunlar o‘rniga barpo etilgan. XVI asr boshlarida qurilgan Baland masjidi guzar yoki jamoat masjidining yagona qadimiy namunasi boʻlib, katta ehtimol bilan, badavlat jamoa xayriyalari hisobidan qurilgan. Tashqi tomondan, bu yodgorlik Buxoroda keng tarqalgan guzar masjidlaridan unchalik farq qilmaydi. Binoning butun me’moriy ta’sir kuchi hozirda ichkari qismida yashiringan. Tashqi ko‘rinishning soddaligidan farq qilgan holda, ichki makon chiroyli tarzda bezatilgan. 

Devor asosida nafis qilib tilla suvi yugurtirilgan sirlangan och yashil panjarasimon koshin qoplangan izora mavjud. Devorlari toʻgʻri burchakli gardishlar bilan hoshiyalangan boʻlib, ularda oltin rangiga boy va turli ranglar uygʻunlashgan dekorativ devor arklari oʻyilgan, devor to‘laligicha kunda uslubidagi rasmlar bilan qoplangan. Bu yam-yashil naqsh guldor gilamni eslatadi. Har qanday masjidda bo‘lgani kabi, bu yerda ham suls uslubidagi diniy yozuvlar mavjud. Mehrob tiniq, jonli ranglar va murakkab naqshlar bilan o‘yilgan naqshli mozaikaning ajoyib namunasidir. Bu masjiddagi hamma narsa XV asr qurilish texnikasiga o‘xshaydi. U XI asr boshlarida, temuriylar binolarining bezatilish usullari hali mavjud boʻlgan va mahorat ko‘nikmalari yoʻqolmagan, qurilish materiallari va texnologiyalarining arzonligi bezatish san’atining hashamatini kamaytirmagan paytda qayta ta’mirlangan. Bino o‘zining ajoyib me’moriy shaklini saqlab qolgan: markaziy oynaga ega bo‘lgan katta osma yog‘och shift. 

Baland masjidning shifti toqili, hovuzakli boʻlib, naqshlar bilan bezatilgan. Uni qurishda mumtoz davr meʼmorligining noyob va nafis usulidan keng foydalanilgan. Keyingi davr meʼmorlari “Baland” masjidning bezaklaridan namuna koʻchirganlar. Masjidning betakror hashamati uning ichki devor va shiftini bezashda mujassam bo‘lgan. Butun shift markazda 12 qirrali yulduzni tashkil etuvchi geometrik naqshlar bilan qoplangan. 

Shiftlar nozik duradgorlik va o‘ymakorlik san’ati asosida yasalgan. Ustunlarsiz, osma shift bu zalning shiftining haqiqiy tuzilishini yashiradi: kesik burchaklar, kvadratdan sakkizburchakka qadar va gumbazgacha o‘tadi. Interyerlarda me’moriy va dekorativ rasm faqat mineral bo‘yoqlar bilan, ayniqsa tuxum va yelimli eritmalar bilan amalga oshirilgan. Qo‘llanilgan bo‘yoqlar: ko‘k tusdagi - tabiiy ultramarin, yashil malaxit yoki xrizoberil kabi sabza, kinobar bilan aralashtirilgan oxra - qizil, oxra - sariq, kuydirilgan suyaklar - qora. Yuzani o‘rik yoki gilos yelimining suyuq eritmasi bilan bo‘yang va tuxum sarig‘ini qo‘shing.

Izoh qoldirish

Fikr qoldirish uchun siz ijtimoiy tarmoqlar orqali kirishingiz kerak:


Tizimga kirish orqali siz qayta ishlashga rozilik bildirasiz Shaxsiy malumot