Ishratxon maqbarasi

Samarqand haqiqatdan ham betakror shahar. Bu yerda juda ko‘p me’moriy yodgorliklar jamlangan, ularning har biri o‘z tarixiga ega, afsonalar va xalq ertaklariga burkangan. Masalan, XV asrda qad rostlagan va tadqiqotchilar va shaharsozlik mutaxassislari tomonidan bir muncha vaqt unutilgan Ishratxona maqbarasi. Qadimiy maqbara joylashgan bu joyda bir vaqtlar Firuza bog‘i – 1,5 gektar maydonga ega bo‘lgan hudud.Ishratxona haqida ilk bor XIX asrning 30-yillaridagi “Samariya” tarixiy risolasida tilga olingan. Unda Ishratxonaga amir Jaloliddinning qizi – Xabib Sulton asos solganligidan dalolat beradi.

XIX asr oʻrtalarida Rossiyaning Buxorodagi elchixonasi aʼzosi topograf Yakovlev Samarqand shahrining rejasini tuzar ekan, qalʼa darvozasidan janubi-sharqda joylashgan binoni katta shartli belgi va “Temur davridan qolgan bino” yozuvi bilan belgilab qoʻygan edi.Akademik V.Bartold Samarqandni oʻrganishda xonning Ishratxona sayr saroyiga aylantirilgan “nestorianskiy yodgorligi” nomini bergan.

Oradan bir necha yil oʻtgach, arxeolog V.Vyatkin 1464-yilga oid qiziq hujjat — Samarqandda Xabib Sulton-Begimning yer hududini, qullari va turli mulklari qabrini saqlashga topshirilgan vaqf hujjatini topdi.

Hujjatni tayyorlashda Samarqand hukmdori Sulton Abu Saidga yaqin boʻlgan 60 nafargacha maʼnaviyat va saroy mansabidagi kishilar jalb qilingan.

Binoning vaqf hujjatida aytilishicha, Temuriy Abu Seyidning rafiqasi Habib-Sulton olijanob ayol, qizi malika Xavand-Sulton-bekaning qabri ustiga gumbazli bino qurdirgan.

Uning nomi fors tilidan tarjima qilinganida “Ishratxona” “Oʻyin-kulgilar uyi” ma’nosini beradi. Maqbara XIX asr Samarqand folkloridan olingan boʻlib, unda Amir Temurning bir qiz bilan ishqiy uchrashuvi haqida hikoya qilinadi, shundan soʻng buyuk amir bu yerga saroy qurishni buyuradi.Ishratxonada birinchi arxeologik ishlar 1939-1940-yillarda akademiklar M.E.Masson va G.A. Pugachenkova, buning natijasida maqbara deyarli 5 metrga chuqurlashtirilgan katta poydevorda joylashganligi aniqlandi.

Ishratxona XV asrning noyob binosi bo‘lgan. Saroy qurilishida o‘sha davrning ko‘zga ko‘ringan arboblari va usta hunarmandlar ish olib borishgan. O‘sha paytda Samarqand me’morchiligida o‘zgacha inqilob amalga oshirildi. Ko‘pgina tadqiqotchilar uning ijodkorlarining san’atiga katta maqtovlar aytib, nafaqat bu bino dizaynining cheksiz hashamatini - maqbara yoki saroyni, balki qurilishda tubdan yangi me’morchilik texnikasi va yechimlari ishtirok etganligini ham ta’kidladilar.

Majmua tarkibiga quyidagilar kiradi: ko‘rkam va kamtarona interyerga ega masjid, “kundal” texnikasidan foydalangan holda dafn marosimlari o‘tkaziladigan va janoza namozi ado etiish uchun 1 va 2-qavatlardagi bir qancha xonalar ham mavjud.To‘rtta spiral ko‘rinishdagi zinapoyalar ikkinchi qavatga olib boradi, u yerda bir nechta kichik xonalar joylashgan, zinapoyadan yuqoriga ko‘tarilsangiz o‘tmishda to‘siq bilan o‘ralgan tekis tomga olib boradi. Ishratxonning yer osti qavati ham bor - 8 qirrali, gumbaz bilan qoplangan. Hajmi va bezaklarining boyligi boʻyicha uning Oʻrta Osiyo meʼmorchiligida tengi yo‘qligini isbotlaydi. Kriptning devorlari yorqin mozaika paneli bilan o‘ralgan, polga marmar plitalar yotqizilgan.

Yangi me’moriy yechim yangi bezak texnikasini keltirib chiqardi. Bu yerda “kundal” devor bo‘yash texnikasi birinchi marotaba qo‘llanilgan. Uning mohiyati shundan iboratki, asosiy naqsh bo‘rtib chiqqan naqshinkor ko‘rinishda, orqa ko‘rinishi tilla suvi bilan qoplangan va naqsh turli ranglarda bo‘yalgan yoki aksincha, bezak orqa ko‘rinishni bo‘yash orqali zarhallashtirgan. Ishratxonaning asosiy xonasining yozuvlari va mion-saroylari vaqt va yomon ob-havodan juda ko‘p zarar ko‘rgan.XVI asrda maqbara yaroqsiz holga kelgan. Aniqrog‘i, talon-taroj qilingan. Bunga esa Samarqandda XVII asrda boshlangan shiddatli qurilish ishlari sabab bo‘ldi. Avvaliga Ishratxona marmar panelidan ajraldi. Chunki katta plitalar Registonda qurilgan Sher-Dor va Tillaqori madrasalariga kerak edi. Shuningdek, marmar qabr toshlari qo‘shni Abdi-Darun qabristoniga olib borilib, eski plitalar o‘rniga yangi marmar toshlar qo‘yilgan.

Izoh qoldirish

Fikr qoldirish uchun siz ijtimoiy tarmoqlar orqali kirishingiz kerak:


Tizimga kirish orqali siz qayta ishlashga rozilik bildirasiz Shaxsiy malumot