Mag‘oki Attori - Buxoroning qadimiy masjidi

9167

Buxoro markazida, mashhur Labi Hovuz maydonining g‘arbida, Buxoroning eng qadimgi masjidi – Mag‘oki Attori joylashgan.

Uning qurilishi 714- yilda Arab shayxi, Xuroson hokimi Islomni O‘rta Osiyo hududiga olib kirgan birinchi odamlardan biri- Qutayba ibn Muslim bilan bog‘liq. Arablar Buxoroga kelishidan oldin ham masjid joylashgan joyda bozor bor edi, u yerda Islom paydo bo‘lishidan oldin zardushtiylik butlari, attorlarning dorivor o‘simliklari va ziravorlari sotilgan edi. Va boshida bu joy Bozori Attoron deb nomlangan. Bu yerda zardushtiylikning Oy ibodatxonasi joylashgan edi.

Vaqt o‘tishi bilan mazkur joyning tarixi unutilib ketmasligi uchun, Zardushtiy mug‘larning vayron qilingan ibodatxonasi o‘rnida qurilgan masjid Mag‘oki Attori deb nomlangan.

O‘zining uzoq tarixi davomida Mag‘oki masjidi bir nechta yirik yong‘inlarni boshidan o‘tkazdi va bir necha bor qayta qurildi, oxirgi qurilish XII asrning boshlarida amalga oshirildi.

1541- yilda masjidni Buxoro xoni Abdulazizxon vayron qilmoqchi edi, chunki bu vaqtga qadar masjid anchagina yerga cho‘kib, peshtoqning old qismi qisman vayron bo‘lgan edi, ammo bunga so‘fiy tariqati rahbari Naqshbandiy shayx Mahmudi Aʼzam to‘sqinlik qilgan.

Ilk o‘rta asrlarda qadimiy Moh bozori ham shu yerda joylashgan edi. 1930- yilda olimlar qazish ishlari olib borishdi va o‘yma bezak qoldiqlari va X asrga oid poydevorni topdilar. Bu yerda tuproq qatlami ostida noyob moviy naqshlar va o‘ymakor naqshinkor masjidning janubiy portali ochildi.

Keyinchalik, o‘rta asrlarning oxirlarida Mag‘oki Attori, Labi Hovuzga qaragan kirish joyi bilan chorak masjid bo‘lib xizmat qilgan.

Bugungi kunda stalaktitlar bilan bezatilgan arka shaklidagi pastki portal qadimiy masjidning old qismidan saqlanib qolgan.

Portalning yon tomonlaridagi ikki chorak ustunlar Islomdan oldingi davrning aks-sadosi bo‘lib, nafis bezak ko‘rinishidagi ajoyib kompozitsiyaga ega beshta o‘yilgan ganch plitalarining bezaklari bu dunyodagi Islom olamining qudrati va ulug‘vorligidan dalolat beradi.

Bugungi kunda «Mag‘oki-Attori» masjidi Buxoroning tarixiy markazi sifatida YUNESKOning Jahon merosi ro‘yxatiga kiritilgan.