Qadimiy Axsikent shahri

Buyuk Ipak yo‘lida joylashgan shaharlar juda tez savdo va madaniyat markazlariga aylanardi. Ayrim kichik qishloqlar o‘rnida yirik maʼmuriy va iqtisodiy markazlar barpo bo‘lar edi. Qadimiy Farg‘ona vodiysining poytaxti Axsikent aynan shunday shahar bo‘lgan. Bu shahar nomi ilk bor arab tilidagi adabiyotlarda Muqaddasiy, Istahriy, Ibn Xurdodbeh kabi allomalar tomonidan tilga olingan. Ularning qadimiy shaharga bergan ta’riflari qadimiy shahar xarobalarini o‘rganish uchun arxeologik qazishmalar olib borishga katta yordam berdi. Shaharning oʻzi Sirdaryoning oʻng qirgʻogʻida, hozirgi Namangan viloyati hududida boʻlgan.

Qazishmalar davomida Axsikent eramizdan avvalgi II asrda tashkil topganligi va Qadimgi Fargʻonaning – Dovon davlatining eng yirik shaharlaridan biri bo‘lganligi aniqlangan. Ma’lumki, 103-yilda Axsikent 60 ming kishilik Xitoy qo‘shinini mag‘lub qilishga harakat qilgan. Ular shaharni qirq kun qamalda ushlab, aholini suv va oziq-ovqat manbalaridan mahrum qilganlar.

Axsikentning maydoni 30 gektarga yaqin boʻlib, shahar qalʼa, asosiy shahar qismi (shahriston), hunarmandchilik markazlari joylashgan hudud (rabod)dan iborat edi. Bu yaxshi rivojlangan va mudofa qilingan shahar edi. U qal’adan katta devor bilan ajratilgan va tashqi devor atrofida chuqur xandaq oqib bo‘lgan. Axsikentda savdo va hunarmandchilik rivojlangan, kosibchilik taraqqiy etgan edi. Bundan tashqari, shaharda tigel po‘lat ishlab chiqaruvchi mashhur markaz bo‘lgan. Axsikentda o‘zining sulolasi hukmronlik qilgan va u miloddan avvalgi VI asrgacha hokimiyat tepasida bo‘lgan. Keyinchalik arablar tomonidan bosib olingan, ammo arablar kelganidan so‘ng ham shahar eng yirik savdo va hunarmandchilik markazi bo‘lib qolavergan.

Axsikent X-XII asrlarda gullab-yashnagan. Bu yerda juma masjidi – Juma va bayram masjidi – Namozgoh, amir saroyi, qamoqxona, mudofaa devori bilan o‘ralgan katta shahar rabodi bo‘lgan.

Shaharda suv ta’minoti yo‘lga qo‘yilgan, hovuzlar bo‘lgan, darvozalar atrofini gulzor va bog‘lar bezab turgan. Shaharning tashqi devorlaridan tashqarida mavsumiy bozorlar va bog‘lar, Sirdaryoning narigi tomonida esa yaylovlar va o‘tloqlar bo‘lgan. Shuningdek, ta’kidlash joizki, olib borilgan arxeologik qazishmalar natijasida manzilgoh xarobalari uchta asosiy madaniyatga: qadimgi, mo‘g‘ullardan oldingi va temuriylar madaniyatiga tegishli, degan xulosaga kelish mumkin. 

XIII asrda moʻgʻullar tomonidan shahar vayron qilinganiga qaramay, Axsikent sirlangan va sirlanmagan sopol buyumlar ishlab chiqarish boʻyicha yetakchi hunarmandchilik markazi boʻlib qolaverdi. Qadimgi shahar hududidan o‘ziga xos yashil-firuzarang tusli kosalar topilgan. Turli xil idish-tovoqlar, naqshlar bilan bezatilgan idishlar, odamlar tasvirlari tushirilgan parchalar ham topilgan. Shahristonda qazilma ishlari natijasida terakota oʻchoqlari topilgan. Topilmalarning barchasi o‘rta asrlardagi Shimoliy Farg‘onani o‘rganish uchun katta qiziqish uyg‘otadi.

XV asrda Umarshayx Mirzo (Boburning otasi) Axsikentni asosiy qarorgoh qilib tanlaydi. Ammo 1620-yilda kuchli zilzila bo‘lib, shahar butunlay vayron bo‘lgan. Omon qolgan aholi qo‘shni Namanganga ko‘chib o‘tgan. Markaziy Osiyoning eng muhtasham va boy shaharlaridan biri mana shu tarzda tanazzulga yuz tutgan.

Izoh qoldirish

Fikr qoldirish uchun siz ijtimoiy tarmoqlar orqali kirishingiz kerak:


Tizimga kirish orqali siz qayta ishlashga rozilik bildirasiz Shaxsiy malumot