Tosh Hovli saroy majmuasi

884

Tosh Hovli saroyi XIX asrning birinchi yarmiga oid Xorazm meʼmorchiligining ulug‘vorligi va qudrati namunasidir. U Olloqulixon buyrug‘i bilan sakkiz yil davomida (1830-1838) qurilgan, qurilish vaqtida xonning mablag‘lari eng go‘zal sharq saroylaridan birini qurish, o‘z qarorgohini nafis bezak va hashamatli jihozlar bilan bezatish imkonini bergan.

Nima uchun O‘zbekistonni minglab yodgorliklar mamlakati deyishadi?

O‘zbekistonda 7000 dan ziyod madaniy meros obyektlari mavjud! Bu haqiqiy tarix xazinasi bo‘lib, uning har bir toshi o‘tmishning afsonalarini o‘zida saqlab kelmoqda. Samarqand, Buxoro va Xiva shaharlari YUNESKOning Butunjahon merosi ro‘yxatiga kiritilgan.

Olloqulixon 1825 - 1842-yillarda Xiva xonligining hukmdori boʻlgan. Uning hukmronligi davrida Xiva sezilarli darajada oʻzgardi, Tosh Hovli saroyidan tashqari koʻplab masjidlar, karvonsaroy, madrasa, Tim savdo gumbazi va boshqa koʻp sonli binolar qurildi. Shahar olti kilometr uzunlikdagi Dishan qal’aning tashqi mudofaa devori shaklidagi qo‘shimcha himoyaga ega bo‘ldi.

Olloqulixon davrida mamlakatda maorif, ilm-fan, she’riyat rivojlandi. Xon o‘z qarorgohiga ko‘pincha taniqli arboblar, tarixchilar va din arboblarini taklif qilar edi.

“Tosh Hovli” saroy majmuasining nomidan uning toshdan barpo etilganligini anglab olish mumkin. Uning qurilishi xonning xonasi va haram qurilishi bilan boshlangan. So‘ngra sharqiy qismida mehmonlarni qabul qilish xonasi, g‘arbiy qismida esa sud zali qurilgan. Saroyning barcha binolari yoritilmagan yo‘laklar orqali bir-biri bilan bog‘langan.

Saroyning xon qarorgohi va haram uchun ajratilgan qismi rasmiy qismdan uzluksiz yo‘lak bilan ajratilgan. Eng hashamatli va keng xona xonning xonasidir. Saroy devorlari moviy va oq rangli mayolika matolari bilan bezatilgan. Shiftga
rang-barang jigarrang-qizil naqshlar bilan ishlov berilgan, derazalarga ochiladigan mis panjaralar o‘rnatilgan.

Qolgan to‘rt xona xonning to‘rtta xotini uchun mo‘ljallangan bo‘lgan. Saroyning butun perimetri bo‘ylab ikki qavatli bino ham mavjud. Unda hukmdorning kanizaklari va qarindoshlari yashagan.

Xorijiy delegatsiyalar va mehmonlar uchun ajratilgan rasmiy bo‘linma to‘rtburchak hovli shaklida bo‘lib, uning markaziy qismida o‘tov o‘rnatish uchun dumaloq supa o‘rnatilgan. U mehmonlarni joylashtirish uchun o‘rnatilgan.

Saroyning bosh rejasi noto‘g‘ri to‘rtburchakka o‘xshaydi. Hovli va katta ayvonning barcha devorlari to‘laligicha hunarmandlar tomonidan mahorat bilan yasalgan hashamatli Xiva koshinlari bilan qoplangan. Hovlining janubiy tomonidagi katta ayvonlar baland, ingichka yog‘ochdan yasalgan, marmar bilan o‘yilgan ustunlar, shuningdek, o‘ymakor asoslar ustida joylashgan. Haram hovlisining shimoliy tomonidagi binolar ganch, jimjimador o‘ymakor naqshlar bilan bezatilgan va
idish-tovoqlar uchun ochiq panjarali tokchalar o‘rnatilgan.

Foto manba: xorazmiy.uz