Farg‘ona viloyatining qadimiy shahri - Avval qishlog‘i

Qishloq tarixi

Farg‘ona viloyatining Avval qishlog‘i bu mintaqadagi boshqa qishloqlarga qaraganda ancha oldin paydo bo‘lgan. Uning tarixiy yodgorliklari qadimiy tarixga ega. Qishloq nomi musulmon taqvimining uchinchi oyi Rabi al -Avval nomi bilan bog‘liq - musulmonlar payg‘ambar Muhammad (s.a.v.) tug‘ilgan kunlarini nishonlaydigan oy. Boshqa bir tahminlarga ko‘ra, Avval qishlog‘ining nomi “mustahkam” degan ma’noni anglatuvchi sogdlarning “avara” so‘zidan kelib chiqqan. Buni “Xojam Podshoh” deb nomlangan kuchli qal‘aning topilgan qoldiqlari tasdiqlaydi.

Qishloq X-asr arab geograflari al-Istaxriy, Ibn Havkal va al-Muqaddasning asarlarida tilga olingan. Al-Istaxriy asarida shunday deyilgan: “Avvaliga bu shahar edi, keyin uning atrofida butun bir viloyat qurildi”. Shuningdek, asarida shunday deyilgan: “Avval tog‘etagida joylashgan, u yerda boshqa qishloqlar bor”.

O‘rta asrlarda qishloq shahar maqomini yo‘qotdi. Bu mo‘g‘ullar tomonidan kuchli vayronagarchilik tufayli sodir bo‘ldi, chunki ma‘lumki, mo‘g‘ullar o‘zlaridan keyin deyarli hech narsa, shu jumladan Sirdaryoning yuqori oqimlari hududini ham qoldirishmagan.

Qo‘qon xonligi davrida Avval qishlog‘i xonlik markazlaridan biriga aylandi. Bu yerga Qo‘qon xoni Xudoyorxon keldi. Uning ukasi, Marg‘ilon sultoni Murodbek Begiy, Avval qishlog‘ida qal‘a qurilishida shaxsan qatnashgan. Boshqacha aytganda, Qo‘qon xonligi davrida qishloq strategik ahamiyatga ega bo‘lgan joylar ro‘yxatiga kiritilgan.

Avval qishlog‘i XX asr o‘zbek adabiyotining mashhur vakili Hamza hayotida alohida o‘rin egalladi. O‘zbek adabiyotshunosi Laziz Qayumov Hamzaning ajdodlari Avval qishlog‘ida olti avlod yashaganligini aytdi.

Xojam Podshoh ziyoratgohi

Aytishlaricha, Shohimardonga Hazrati Ali maqbarasiga boradigan har bir ziyoratchi Avval qishlog‘idagi Xojam Podshohning muqaddas qabrini ziyorat qilishi shart. “Xojam Podshoh” maqbarasi XIX-asr o‘rtalarida mahalliy aholi tomonidan qurilgan. U 1940-yillarga qadar mavjud bo‘lgan va o‘sha yillarda olib borilgan dinga qarshi siyosat tufayli vayron qilingan. Faqat o‘tgan asrning 60-yillarida Xojam Podshoh qabrining ustiga kichik qabr xujayrasi qurilgan, 90-yillarda qabr to‘la-to‘kis maqbaraga aylangan.

Xo‘jam Podshoh Farg‘onada tug‘ilgan, mashhur din arbobi va ruhoniy taqvodorlardan bo‘lgan. Uning ismi, shuningdek, XVIII asr boshlarida yashagan avlodlaridan biri – Xo‘ja Hasanning mashhur nomi bilan ham bog‘liq. Xo‘ja Hasan yozma manbalarda Xo‘jam hukmdori sifatida tilga olinadi. Qayd etilishicha, u bir muddat Marg‘ilonda yashagan.

Xojam Podshoh Farg‘ona vodiysiga bostirib kirgan qalmoqlar bilan janglarda qatnashgan va dushmanni Farg‘ona hududidan quvishda mahalliy aholiga bevosita yordam bergan. Garchi Xojam Podshoh Qoratol (Tojikiston Respublikasi) qishlog‘ida vafot etgan bo‘lsada, keyinchalik mahalliy aholi Birinchi qishlog‘ida uning sharafiga ziyoratgoh qurdilar. Boshqa bir ma’lumotga ko‘ra, Xodjam Podshohning jasadi Qoratoldan yashirincha Qashg‘arga olib ketilganda, karvon Farg‘ona vodiysidan o‘tib, karvon to‘xtagan joy keyinchalik diniy ziyoratgohga aylangan.

Xojam Podshohning arxeologik yodgorligi

1973 yilda arxeolog T. Oboldueva Xojam Podshoh tepaligida bir necha kun qazish ishlarini olib bordi. Arxeolog Xojam Podshoh tepaligi haqidagi ma‘ruzasida shunday dedi: “Xodjam Podshoh deb nomlangan yodgorlik qishloqning janubi-g‘arbiy qismida joylashgan. Ko‘plab buloqlar tog’ oqimlari oqimi natijasida hosil bo‘lgan. Tepalikning balandligi 11 m, maydoni 80 x 95 m. Yuqori platforma to‘rtburchaklar shaklida 35 x 28 m. Markaziy qismidagi tepalikda qabriston qurilgan. Kuygan g‘isht qoldiqlari tepalik etagida ko‘rinadi. Pastki qismida, daryo qirg‘og‘i bo‘ylab, siz binoning qoldiqlarini ko‘rishingiz mumkin. Bu shuni anglatadiki, tepalik hozirgidan ancha katta edi.

Qozuv ishlari shuni ko‘rsatdiki, bu joy bir necha madaniy qatlamlardan iborat. Yuqori madaniy qatlam XI-XIII asr boshlariga to‘g‘ri keladi. Pastki qatlamlarda qizil ingobli sopol idishlar bo‘laklari topilgan. Bu shuni ko‘rsatadiki, arxeologik yodgorlik 2500 yoshda. Arxeologik yodgorlik hududida ilgari qal‘a bo‘lgan g‘or topilgan; bu qal‘a haqida turli afsonalar paydo bo‘lgan, mahalliy aholi uni azizlar g‘oyib bo‘lgan joy deb hisoblashgan.

Yodgorlikning o‘ziga xos arxitekturasi, tepalikning g‘ayrioddiy ko‘rinishi mahalliy diqqatga sazovor joyga aylandi. Mahalliy aholi “azizlar bu muqaddas joylarda yotadi”, deb ishonishadi.

Xojam Podshoh masjidi

Xuddi shu nomdagi masjid - Xojamxon ziyoratgohi shu kungacha saqlanib qolgan. U Farg‘onadagi ochiq terastaning ko‘p ustunli uylari tarzida qurilgan. Shiftdagi ranglar va naqshlarning aniq uyg‘unligi va xilma-xilligi diqqatga sazovordir. U o‘yilgan yog‘och ustunlar va figurali bezaklar bilan ajralib turadi. Shiftlar ko‘k qavatda rang -barang islomiy naqshlar bilan bezatilgan. Nurlardagi ranglarda qizil rang ustunlik qiladi va yorqin gullar sokin ramkada ajralib turadi.

Shiftning o‘rtasidagi to‘q sariq rangli qirralar, juda bezovtalanmagan holda, juda zo‘r bezaklar, oqlangan bezatilgan nurlar bilan birlashtirilgan. Masjid mahalliy usta buyrug‘i bilan chimg‘onlik usta Xolmuhammad va andijonlik usta rassom Muhammad Shokir boshchiligida qurilgan. Ermuhammadboy juda kamtarin odam edi, doim xalat va eski tufli kiyib yurardi. Ermuhammadboy Farg‘ona vodiysida o‘z davrining eng yirik donorlaridan biri sifatida tanilgan.

Eski tegirmon

Qo‘sh tegirmon Farg‘ona viloyatidagi “Dilkusho” fermer xo‘jaligi hududida joylashgan - bu eski uslubini saqlab qolgan noyob me‘moriy va muhandislik gidrotexnik inshootdir. U yerda siz bir vaqtning o‘zida tegirmonni, shuningdek, guruch va makkajo‘xori maydalash uchun maxsus uskunalarni ko‘rishingiz mumkin. Shunday qilib, don mahsulotlari XIX asr o‘rtalarida maydalangan. Bunday tegirmonlarning paydo bo‘lishi bilan donni bitta mexanik harakat bilan maydalash mumkin edi. Qizig‘i shundaki, bu uskunaning harakatlanishi uchun katta suv bosimi kerak emas edi. Bu tegirmon Farg‘ona vodiysida eski uslubni saqlagan yagona tegirmon.

“Yoggi Buloq” sanatoriyasi

Qishloq hududida mashhur “Yoggi Buloq” sanatoriyasi joylashgan. U o‘ziga xos tabiati bilan mashhur. U besh gektar maydonda ignabargli o‘rmon o‘rtasida joylashgan, uning sanatoriydagi noyob mikroiqlimi oshqozon -ichak traktidan tortib endokrin va nafas olish tizimlari muammolariga qadar eng murakkab kasalliklarni davolashga imkon beradi. Sanatoriya fizioterapiya, mineral davolash, hirudoterapiya va boshqalarni amalga oshiradi.

Izoh qoldirish

Fikr qoldirish uchun siz ijtimoiy tarmoqlar orqali kirishingiz kerak:


Tizimga kirish orqali siz qayta ishlashga rozilik bildirasiz Shaxsiy malumot