Pahlavon Mahmud maqbarasi

Ul qodirki arzu aflok yaratdi,
Ko‘ngilda dog‘, dilni g‘amnok yaratdi,
Mushkin zulflarni-yu, yoqut lablarni
(Pahlavon Mahmud)

Dastlab 1664-yilda Pahlavon Mahmud qabri ustida xom gʻishtdan kichik maqbara qurilgan. Bu keyinchalik deyarli butunlay qulab tushgan bir xonali gumbazli maqbara edi. Uning taqdiri haqida shoirning ta’biri bilan shunday deyish mumkin:

Xom g‘ishtdan barpo etilgan inshoot qoldiqlari keyinchalik qurilgan imoratlar ichida qolib ketgan. Hozirgi majmua ancha keyin paydo bo‘lgan. Eski poydevor ustiga pishiq g‘ishtdan yangi maqbara qurilgan. Maqbara qurilishi 1810-yilda Muhammad Rahimxon davrida boshlanib, 1835-yilda, Olloqulixon davrida qurib bitkazildi. Hozirda u alohida moviy gumbazlar bilan qoplangan kichik ziyoratxona va go‘rxonadan iborat bo‘lib, bir vaqtlar orqa tomondan kirish eshigi bo‘lgan va bu juma namozidan so‘ng Xiva rahnamosining qabrini ziyorat qilish imkonini bergan. Hozirda bu yo‘lak yopiq, shuningdek, ziyoratxona tarafdan go‘rxonaga kirish joyi ham to‘sib qo‘yilgan. 1810-yilda yasalgan bu eshik nozik relyefli bezaklar va oʻyilgan fil suyagidan yasalgan detallar bilan bezatilgan. Yangi barpo etilgan maqbaraga katta xonaqo qoʻshilgan. Shu bilan birga xonaqo katta zalining chap devorida Pahlavon Mahmud maqbarasiga kirish eshigi ochiladi. Keyinchalik xonaqoh Xiva hukmdorlari xilxonasiga aylanib, majmuaning markaziy qismini tashkil etadi. Maqbaraga kirish eshigi oldida dafn hovlisi tashkil etilgan. 

1701-1702-yillarda Shohniyozxonning buyrug‘i bilan o‘ymakor yog‘och eshik yasaladi. Eshikdagi yozuvlarda Qur’on suralari va oyatlaridagi xronogrammalar mavjud. “Qiynalgan qalblarning duosini qabul qiluvchi - bu munavvar binoni Shohniyozxon (1702-yil) qurdirgan, shuningdek, bu yerda quduq ham qazilgan. Uning o‘zi ham shu mozorda dafn etilgan. O‘ymakor usta Nodir Muhammad”. Eshikning old qismi an’anaviy xorazm guldor naqshlaridan turunj, madohil va boshqa bezak turlari bilan bezatilgan. Eski qabriston darvozasi Pahlavon Mahmud yodgorligining kirish eshigiga aylandi. XX asr boshlarida Asfandiyorxon buyrugʻi bilan hovlining gʻarbiy tomonida ikki qavatli qorixona, sharqiy tomonida yozgi ayvonli masjid qurilgan. Chap tarafdagi qo‘shni xonada uchta sag‘ana bor. Biri Asfandiyorxonning onasining qabri ustida joylashgan. Qolgan ikkitasi Asfandiyorxonning oʻzi va uning oʻgʻli sharafiga oʻrnatilgan. Ammo Ichanqal’aning tashqarisida joylashgani uchun u yerda qabrlar yo‘q. Majmua tarkibiga qabristonda, bosh maqbara orqasida joylashgan binolar ham kiradi. Ular asosiy majmua bilan sharqiy gumbazli galereyaning shimoliy burchagidagi tirqish orqali tutashgan. Ular orasida Shir-Kabir nomi bilan mashhur boʻlgan katta gumbazli qishki masjid, uning yonida bir ustunli ayvon koʻrinishidagi yozgi masjid, bir necha gumbazli kichik maqbaralar bor. 

Yodgorlik majmuasining umumiy oʻlchamlari taxminan 50x30 metrni tashkil etadi. Hovliga kirishingiz bilan baland va hashamatli ayvon koʻzga tashlanadi. Yashil “kamon” qoʻshimchalari bilan sayqallangan gʻisht terilgan, koʻk, moviy, oq rangdagi o‘ziga xos Xiva mayolikasi bilan qoplangan. Kirish eshigi qarshisidagi markaziy zalda Muhammad Rahimxonning dafn etilgan joyi boʻlgan besh qirrali supa joylashgan. Uni usta Abdulla Mulla Said o‘g‘li Xivaqiy tomonidan ishlangan naqshli mis panjara ajratib turadi. Supa markazidagi qabr toshining tepasida ustaning ismi yozilgan bitik bor: “Qalandar Xorazmiy o‘g‘li mulla Nurmuhammadning ishi, hijriy 1240-yil” degan yozuv bor. (1824/25). Xonaqoning shimoli-gʻarbiy burchagida Abulgʻozixon va Anushxonning mayolika qoplangan qabr toshlari joylashgan. 

Markaziy qismning o‘ng devorida galereyaga kirish eshigi joylashgan bo‘lib, u yerda metall panjara ortida Olloqulixon dafn etilgan joy joylashgan. Yaqinda uning dafn etilgan joyiga yangi sag‘ana o‘rnatildi. Maqbaraning asosiy xususiyati xona ichki qismining mayolika bilan qoplanganligi bo‘lgan. Jihozlarning bezaklari qat’iy ravishda bitta texnikada – bo‘yalgan mayolikada amalga oshirilgan, u binolarni yuqoridan pastgacha to‘liq qoplagan. Gegara bilmas tasavvur hamda gulli va geometrik kompozitsiyalarning xilma-xilligi kishiga zavq bag‘ishlaydi.

Epigrafik bezaklar ham mavjud bo‘lib, ular orasida “Insoniyatga xizmat qilmaguningizcha inson bo‘lmaysiz” degan falsafiy jumlalar ham bor. Majmuaga sayqal berayotgan ustalar Pahlavon Mahmud she’riyatidan ilhomlanib, o‘zlarining bemisl oq-ko‘k naqshlarida poklik va tarovatni pirning misralari orqali yetkazishga harakat qilganlar: “Haqiqatni til bilan ulug‘lash yaxshidir”. Mavjud bitiklarda bu muhtasham meʼmoriy yodgorlikni yaratgan ustalarning nomlari zikr etilgan. 1810- yildagi qurilish ishlariga xazorasplik usta Odina Muhammad Murod rahbarlik qilgan. Chiroyli murakkab bezaklar muallifi xalq orasida “Daho” laqabini olgan mashhur xivalik usta Abdulla Jin edi. Ganjkorlikning cho‘qqisi gumbazning dizayni va xonaqo devorlarining kvadrat shaklidan unga o‘tishdir. Bino tashqi tomondan ulkan dumaloq yashil-firuza rang gumbaz bilan bezatilgan bo‘lib, bu gumbaz butun Ichanqal’a siluetida yetakchilik qiladi. 2007-yilda Ichanqal’a bo‘ylab ayvon ustunlari, yo‘laklari, quduq atrofi va quduq ustidagi miniatyura yog‘och gumbazi qayta ta’mirlandi, maqbara yo‘lagidagi tushib ketgan mayolika koshinlari yangidan tiklandi. Ayni paytda majmua hududida O‘zbekiston musulmonlari diniy boshqarmasi tasarrufidagi “Pahlavon Mahmud” jamg‘armasi joylashgan.

Izoh qoldirish

Fikr qoldirish uchun siz ijtimoiy tarmoqlar orqali kirishingiz kerak:


Tizimga kirish orqali siz qayta ishlashga rozilik bildirasiz Shaxsiy malumot