Ruy Gonsales de Klavixo izidan: Amir Temur saltanatining ispancha siri

Qora sochli, baland bo‘yli bir kishi o‘z hurmatini namoyon etib, qadr-qimmatini saqlagan holda xo‘jayin oldida tiz cho‘kdi. U Amir Temurda qiziqish uyg‘otdi. Xulq-atvori bilan ham, g‘ayrioddiy ko‘rinishi bilan ham. Ispaniyalik mehmon nihoyatda xushmuomala edi va garchi bu yangi olam ispan zodagonini hayratda qoldirgan bo‘sa-da, umuman ajablanmadi. Ispan diplomati Ruy Gonsales de Klavixoning sayohati 1403-yilda Santa Mariya port shahridan boshlangan. 

Oldinda sarguzashtlar va xavf-xatarlarga to‘la uzoq yo‘l bor edi. U o‘zining bir qancha yordamchilari bilan buyuk va qudratli Amir Temur hukmronlik qilgan olis Movarounnahr o‘lkalariga diplomatik topshiriq bilan boradi. Ispanlar Amir Temur bilan diplomatik aloqalar o‘rnatishdan manfaatdor edi. Darhaqiqat, XIV-XV asrlar boʻsagʻasida Usmonlilar istilosi tahdidi Yevropaga yaqinlashdi. Temurning qudrati Qora dengiz sohillaridan Hind daryosigacha cho‘zilgan edi.

De Klavixoning yo‘li O‘rta yer dengizi bo‘ylab, Italiya, Gretsiya, Kichik Osiyo qirg‘oqlari, Konstantinopol va Trebizond orqali o‘tgan. Oxirgi manzilda de Klavixo qishlash uchun qolishga majbur bo‘ldi. Keyin Sultoniya orqali safarini davom ettirib, sharqiy karvon yo‘liga kirdi. Bu yo‘lda ispan delegatsiyasi Samarqandga yetishdan oldin Tehron, Nishopur va Balxdan oʻtgan. 

Ma’lumki, karvon yo‘lining sharqiy tarmog‘i Amir Temur tasarrufida bo‘lgan. Ruy Gonsales butun safari davomida kundalik yuritgan va unda sayohat taassurotlarini batafsil bayon qilib borgan. Uning “Buyuk Temurning hayoti va faoliyati, uning imperiyasi yerlari tavsifi bilan” asari muhim tarixiy voqealar haqida hikoya qiluvchi va o‘sha davrning turmush tarzini aniq yoritib beradigan ajoyib manba bo‘ldi. 

Kundalikdan diplomatning uchrashuvi qanday o‘tgani va ispaniyalikning shaxsiy taassurotlari haqida batafsil ma’lumotga ega bo‘lishingiz mumkin. Ispaniya fuqarolari hozirgi O‘zbekiston hududiga Surxondaryo viloyatidagi “So‘g‘diyona” temir darvozasi orqali kirib kelgan. U yerda ularni elchilar ehtirom bilan kutib oldilar va Temurning buyrug‘i bilan har kuni yangi otlar bilan ta’minlab turildi.


1404-yil 28-avgustda diplomatlar yirik Kesh (hozirgi Shahrisabz) shahriga yaqinlashdilar. Muallif o‘z kundaligida shaharni tezoqar soylar va yam-yashil bog‘lar bilan o‘ralgan vodiy sifatida tasvirlaydi. Shaharning o‘zi mudofaa devori bilan himoyalangan edi. De Klavixo Temur tug‘ilib o‘sgan yurtning batafsil tavsifini beradi.

Saroy va maqbaralarning hashamati ispanlarni hayratga soldi. Shahrisabzdagi “Dorus Saodat” majmuasiga shunday ta’rif bergan: “Bu masjid va maqbara juda muhtasham bo‘lib, oltin, qimmatbaho bo‘yoqlar va koshinlar bilan bezatilgan, daraxtlar bilan qoplangan, hovuzlari bo‘lgan keng maydon bor. Har kuni hukmdorning buyrug‘i bilan bu masjidga dafn etilgan Amir Temurning otasi va o‘g‘lining xotirasiga yigirmata qo‘y go‘shti pishirib jo‘natiladi”.

Ispanlar Oqsaroy saroy majmuasini ziyorat qilishga muvaffaq bo‘ldilar: “Xonalar shu qadar ko‘p ediki, ularni birdaniga ta’riflab bo‘lmaydi, bezaklar oltin, lak va jozibali ranglarda edi, hattoki juda ko‘p malakali ustalar bo‘lgan Parijda ham e’tirof etishga arziydi”.

“Yashil” Keshda bir necha kun turgach, elchilar Samarqandga yo‘l oldi. Taxtaqoracha dovonidan (Kitob dovoni) o‘tgan Ruy Gonsales Samarqand zaminidan hayratini yashirolmadi: “Shahar atrofida shunchalik ko‘p bog‘ va uzumzorlar borki, unga yaqinlashsangiz, butun bir o‘rmonga yaqinlashayotgandek bo‘lasiz va baland daraxtlar o‘rtasida shaharning o‘zi namoyon bo‘ladi. Shahar va bu bog‘lar orqali ko‘plab sug‘orish kanallari o‘tkazilib, bu yerlarda ko‘plab poliz ekinlari va paxta yetishtiriladi. Bu zaminda qovunlar mo‘l va zo‘r... Bu yerdagi hamma narsa kabi - non ham, sharob ham, go‘sht ham, mevalar ham, parranda go‘shti ham...”.

Shu kuni Amir Temur o‘z mehmonlarini qabul qildi. De Klavixo uchrashuv, sovg‘alar va tantanali maktublar almashish marosimini batafsil tasvirlab berdi: “Hukmdor kichkina kashta tikilgan ipak bo‘yraga o‘tirardi, tirsagi esa kichkina dumaloq yostiqqa qo‘yilgandi. U naqshsiz silliq ipak ko‘ylak va boshiga yoqut va qimmatbaho toshlar bilan bezatilgan baland oq qalpoq kiygan edi. Amir elchilarga nisbatan do‘stona va saxovatli edi. Katta ziyofat uyushtirilib, bayram dasturxoni tuzaldi, san’atkorlar taklif qilindi.

Ispaniyalik diplomat Temur saroyida boʻlganligini oʻzining Kundaligida batafsil tasvirlab beradi, Samarqanddagi saroylar, dala chodirlari, mahalliy qadamjolar uni hayratga soladi. Amir Temur ispan qirolining elchilariga xavfsizlik yorliqlarini topshirdi va delegatsiya 1404-yil 21-noyabrda Buxoroga yoʻl oldi. Ular Buxoroga kelganiga bir hafta bo‘lganida Amir Temur Xitoyga qilgan yurishi chog‘ida kutilmaganda vafot etadi va ispanlar o‘z vatanlariga qaytishga majbur bo‘ladilar. Sayohatchilar Ispaniyaga Qozog‘iston dashtlari orqali qaytishgan, ammo sirli sabablarga ko‘ra ispan elchisi uning qaytishi haqida aniq ma’lumot bermagan. 1406-yil mart oyida ular Kastiliyaga qaytib keldilar.

Bugun O‘zbekiston hududida Ruy Gonsales de Klavixo kelgan eng go‘zal joylarga tashrif buyurishingiz mumkin: Surxondaryo ➡️ Shahrisabz ➡️ Taxtaqoracha dovoni ➡️ Samarqand ➡️ Buxoro. Bir vaqtlar, yevropaliklarning fikriga ko‘ra, bunday joylar yovvoyi dashtlarga o‘xshardi, ammo Ruy Gonsalesning tashrifi paytida ular haqidagi g‘oya o‘zgardi. Ilgari uzoq yerlar yevropaliklar uchun noma’lum bo‘lgan buyuk sivilizatsiyalarning so‘nggi yutuqlari tufayli paydo bo‘lgan.

Biz sizni Ruy Gonsales de Klavixo izidan unutilmas sayohatga taklif qilamiz - dunyolar va davrlar tom ma’noda tutashadigan joylarga.

Izoh qoldirish

Fikr qoldirish uchun siz ijtimoiy tarmoqlar orqali kirishingiz kerak:


Tizimga kirish orqali siz qayta ishlashga rozilik bildirasiz Shaxsiy malumot