Shayxontohur me’moriy ansambli

8824

Shayxontohur ziyoratgohi Toshkent shahrining Abdulla Qodiriy va Alisher Navoiy ko‘chalari kesishmasida joylashgan. Ziyoratgoh uchta maqbaradan iborat bo‘lib bular: Shayx Xovandiy, At-Tohur maqbarasi, Qaldirg‘och-biya maqbarasi va Yunusxon maqbaralaridir.

Shayxontohur XIII asrning oxirida Bog‘uston tog‘i qishlog‘idagi Xo‘ja oilasida tug‘ilgan, bugungi kunda ushbu hududda Chorvoq suv ombori qurilgan. Uning otasi Shayx Umar ikkinchi Solih xalifa Umarning avlodidan bo‘lgan. Odamlar Shayx Umar mo‘jizaviy qobiliyatlarga va oliy inoyatga ega insonligiga ishonishar edi. Uning qobiliyatlari, undan o‘g‘liga o‘tganday edi. Yosh Shayxontohur so‘fiylik ilmini egalladi. Biograflarning fikriga ko‘ra, Shayxontohurning so‘fiylig ilmi odamlarni hayratda qoldirdi: “Ilm-fandagi yuksak ma’naviy fazilatlari va ilmi donishmandlarning jaholatga nisbatan sabr-toqati va muloyimligiga bevosita qarama qarshidir”.

Shayx Toshkentda yashab, o‘z faoliyatini olib bordi va 1355-1360-yillar orasida vafot etdi. Uning qabri ustidagi maqbara Amir Temurning o‘zi tashabbusi bilan qurilgan. Bu turli balandlikdagi ikkita gumbaz ostida ikki bo‘lakli past bino bo‘lib, XIX asrning boshlarida ko‘plab ta'mirlash va qayta ishlashdan so‘ng bino zamonaviy qiyofa kasb etdi. Ichkarida-uchta qabr toshlari bo‘lib, biri katta gumbaz ostida ikkinchisi kichik gumbaz ostida joylashgan. Maqbarada Iskandar Zulqarnayn tomonidan ekilgan qirq sakkizta saur daraxtidan bittasi "Iskandar Sauri" saqlanib qolgan. Yam-yashil ignabargli daraxt maqbaraning ichida, buyuk shayxning qabri yonida joylashgan.

Ta’kidlash joizki, Shayxontohur oilasiga ko‘plab taniqli toshkentliklar, jumladan, Temuriylar davrida yashagan mashhur so‘fiylik ilmi sohibi Ubaydulla Xo‘ja Ahror (1404-1490), va XVIII asrning ikkinchi yarmida Toshkentning mustaqil hukmdori Yunus-hojilar mansub sanaladi.

Shayxontohur maqbarasi yonida yana bir maqbara, Qaldirg‘och-biy maqbarasi saqlanib qolgan. Piramidali ko‘rinishga ega xarakterli gumbaz shakli XV asr arxitekturasining bu yodgorligi, kompleksning boshqa tuzilmalaridan keskin farq qiladi va qozoq cho‘llarining maqbaralariga o‘xshaydi. Haqiqatan ham, bu maqbaraning gumbazlari ostida mashhur Qozoq davlat arbobi Tole biyning kullari mavjud. Toshkent aholisi bilan birgalikda Tole-biy Markaziy Osiyo yeridan jangari-qalmiq bosqinchilarini quvg‘in qilishga muvaffaq bo‘lishgan. Tole-biyning Toshkentdagi ishonchli vakili sifatida Yunus Xo‘ja Shayxontohurni hokim etib tayinlagan va Tole-biy o‘limidan so‘ng Yunus Xo‘ja Shayxontohur Toshkent davlatining mustaqil hukmdori bo‘lgan.

XV asr oxiridagi majmuaning yana bir saqlanib qolgan maqbarasi, Yunusxon maqbarasi bo‘lib, U buyuk Boburning bobosi, mog‘uliston shoiri va jangchisi sharafiga qurilgan. Bino bir necha marta qayta tiklangan bo‘lib, ushbu bino o‘zining yuqori qismida baland ravoq bilan T-shaklidagi honaqaning noyob turi hisoblanadi.

Shayxontohur maqbarasi bugungi kunda ham atoqliligini va me’moriy ahamiyatini saqlab kelmoqda. Shaharning bu qismidagi go‘zallik va so‘limlik shoir va rassomlarni ilhomlantirib kelgan. Bu yerga Sergey Yesenin, Aleksandr Volkov, Sergey Yudin va boshqalar tashrif buyurishgan.