So‘qar tog‘i va Chohak qo‘rg‘oni – Kitob tumanining sirli go‘shalari

Kitob shahridan (Qashqadaryo viloyati) 32 kilometr uzoqlikda So‘qar deb ataladigan ajoyib tog‘li hudud mavjud. “So‘qar” so‘zi, tojik tilidan tarjima qilinganda – tog‘ degan ma’noni anglatadi. So‘qarning shimoliy qismidan, Qoraxon tog‘lari o‘rab turadi. Ushbu tog‘li hududdan, O‘zbekistondagi eng baland nuqta hisoblangan Hazrati Sulton cho‘qqisiga (4643m) chiroyli manzara ochiladi. Bu tog‘li hudud, ko‘p asrlar avval arab xalifaligi qo‘shinlari bosqinidan mahalliy aholini (So‘g‘diylarni) himoya qilish joyi bo‘lib xizmat qilgan.

 Xazret-Sulton cho'qqisi 

774 yilda, Muqanna boshchiligidagi xalifa al-Mahdi (775-785) davrida butun Maverannaxrni qamrab olgan Abbosiylar xalifaligining ta’siriga qarshi “oq kiyimlilar” qo‘zg‘oloni bo‘lib o‘tdi. Isyonchilarning asosiy joylashgan joyi Siyom (Sanam) tog‘larida bo‘lib u yerda yuz mingdan ortiq qo‘shin, ot va oziq-ovqat joylashadi. Ushbu tabiiy tepalikka asosiy kirish joylaridan biri, shimol tomonda So‘qar va Qoraxon tog‘li hududlari bilan chegaradosh Siam qishlog‘idir. Tog‘ dovoni orqali siz “Qabri Shahidon” muqaddas maydoniga, va u yerdan 3 km o‘tib Mohi Keshga (Kesh (Shahrisabz)gacha oyli yo‘l) borishingiz mumkin.
Yo‘l, strategik jihatdan juda qulay bo‘lganligi sababli, Muqanna boshchiligidagi isyonchilar bu erda mudofaa nuqtasini tashkil etishdi. Natijada, bu hududda isyonchilar va arablar o‘rtasida shiddatli janglar bo‘lib o‘tdi, yuzlab odamlar o‘ldirildi va archa o‘rmonida dafn etildi, keyinchalik bu joy “Qabri Shahidon” (tojikchadan “shahidlar qabri” deb tarjima qilingan) deb nom olgan. Hozirgi kunda, qabriston So‘qardan keladigan yo‘lning yuqorisida joylashgan. Chiroyli manzarani, yoshi 70-80 ming yil bo‘lgan qadimgi archalar bezab turadi.
Mohi Kesh - isyonchilarning asosiy kuzatuv nuqtalaridan biri bo‘lgan. Oyning yorug‘ligi sababli, tog‘ning ushbu eng baland nuqtasida o‘ziga xos dengiz mayog‘i o‘rnatilgan bo‘lib, bu mayoq orqali ular shahardagi vaziyat haqida xabar berishar edi. Hazrati Sulton (Sanam) cho‘qqisidan esa, Qarshi shaharining atroflari ko‘rinib turar edi.
Bu joyda, oyning quduqdagi aksi sababli, mahalliy aholi bu quduqdan oy chiqarib olingan deb hisoblashgan va aynan shu sababli bu ajoyib joy, o‘zining Mohi Kesh nomini olgan. Kesh vodiysi va Hazrati Sulton (Sanam) tog‘ning cho‘qqisidan to‘liq ko‘rinib turardi. Mahalliy musulmonlar hatto Muqanna oyida quyosh chiqishi va quyosh botishiga qarab ro‘za ham tutishgan.
Hudud, kuchli tashqi va ichki mudofaaga ega edi.
Mohi Keshni Qabri Shohidondan kelayotgan qo‘shin hujumidan himoya qilish maqsadida, joylarda katta qo‘shinlar guruhlari va chegara postlari tashkil qilingan. Muqanna qo‘zg‘oloni bostirilgandan so‘ng, mayoq yo‘q qilingan.Bugungi kunda, mahalliy aholi Muqananing qadimiy ta’limotini qo‘llab-quvvatlab, ushbu hududga tashrif buyurishda davom etmoqda.
Siyob daryosining quyi oqimida “Teshik tosh” deb nomlanuvchi noyob tosh bor. Mahalliy aholi, agar siz ushbu tosh teshigidan o‘tsangiz, gunohlaringizdan xalos bo‘lasiz deyishadi. Sharq tomonda So‘qar tog'i, janubiy-g‘arbiy tomonda esa - Govxona qishlog‘i joylashgan, shimoli-g‘arbiy qismi esa yaylovga aylantirilgan.
Mahalliy odamlar, tekislikka ko‘chirilgan. Shunday qishloqlardan biri- So‘qar tog‘iga olib boradigan yo‘lning shimoliy tomonidagi pasttekislikda joylashgan Chohak qishlog‘idir. Ba‘zan uni Choak, Chok deb ham atashadi.
Kitob tumanidagi kichik qishloq - Palandara orqali Hisorga olib boradigan asosiy yo‘llar shu erdan o‘tgan. Bu joy, Kesh tomondan keladigan savdo karvonlari va tezkor harbiy harakatlar uchun strategik jihatdan qulay yo‘nalish. Bundan tashqari, Jinnidaryo va Oqsuv daryolari oralig‘idagi 2 ming gektarlik tekislikda ot to‘dasi yordamida kuchli mudofaa tashkilqilish mumkin edi.

Chohak hududi, o‘zining tarixiy voqealari bilan mashhur. 992 yilda g‘alaba bilan Movorounnahrga bostirib kirgan Qoraxoniylar davlati hukmdori Bug‘rahxon o‘z chegaralarini belgilaganidan so‘ng kasal bo‘lib qoladi va shu erda yashay boshlaydi, o‘zi uchun yashash joy sifatida esa Kesh viloyatini tanlaydi. Shuning uchun bu joyda joylashgan tog “Qoraxon” deb ataladi. Qoraxoniylar Bug‘raxonining Kesh viloyatiga ko‘chirilgani va uning to‘satdan vafotidan so‘ng Buxoroda hokimiyat G‘aznaviylar va uning yo‘lboshchisi Sobuqteginga o'tadi.
Hozirgi kunda, Qoraxon tog‘idagi Chohak qo‘rg‘nida joylashgan qarorgohdan shu nom bilan ataluvchi 50 x 50 metr o‘lchamdagi tuproqli tepalik qolgan.
Chohakning janubiy tomonida 1,2 x 0,4 x 0,3 metr o‘lchamdagi ustida Qur’onning “Oyat al-Qursi” surasi o‘yib yozilgan ko‘k tosh bor. Qo‘rg‘onning shimoliy tomonidan buloq suvi oqib o‘tadi. Suvning o‘ng qirg‘og‘ida katta toshlarni va qoyalarda esa kiyik tasvirlari o‘yilgan petrogliflarni ko‘rishingiz mumkin.

Materiallar manbai Kitobsayyoh.uz

Izoh qoldirish

Fikr qoldirish uchun siz ijtimoiy tarmoqlar orqali kirishingiz kerak:


Tizimga kirish orqali siz qayta ishlashga rozilik bildirasiz Shaxsiy malumot