Orol dengizining sohillari

Issiq qurg‘oqchil cho‘l o‘rnida qachonlardir dunyoda kattaligi bo‘yicha to‘rtinchi o‘rinni egallagan haqiqiy dengiz bo‘lganiga ishonish qiyin. Unda baliq ovlash uchun katta kemalar suzib yurar, to‘lqinlar qirg‘oq qoyalariga urilar va yuzlab sayyohlar esa suzish va quyoshda toblanish uchun uning plyajlariga kelishardi.

Bir tomondan – Qorakum, boshqa tomondan – Qizilqum va ularning o‘rtasida Orol dengizi, aniqrog‘i uning tubi. Hozirda bu joy Orolqum yoki Yangi cho‘l deb nomlanadi va u 54 ming kvadrat metr maydonni egallaydi. O‘nlab kemalar bu yerda boqiy to‘xtab qolib, asta-sekin zanglagan qabristonga aylanib bormoqda. Kemadan qayiq oldiga o‘tar ekan odam boshiga beixtiyor har bir kemaning o‘z hikoyasi, o‘z sardoriga ega ekanligi to‘g‘risidagi xayollar keladi. Endi bu aksil-utopiya manzarasiga o‘xshaydigan kemalar qabristoni.

Bularning barchasini Orol dengizining janubiy sohilidagi Mo‘ynoq shahrida ko‘rish mumkin.Yarim asr oldin, bu yerning qirg‘oqlariga baliq ovlash kemalari kelgan, eng yirik baliq fabrikasi ishlagan va ko‘plab plyajlar juda mashhur bo‘lgan. Mo‘ynoq butunlay suv bilan o‘ralgan va unga samolyot yoki kema orqali etib borish mumkin edi. Orol dengizi o‘zidan keyin jonsiz cho‘lni qoldirib deyarli 200 km orqaga qaytgan.

Dengiz 1970 yilda qurishni boshlagan va 1980 yilga kelib uning sathi pasayib, ikki qismga – Katta va Kichik Orolga bo‘lindi. NASAning sunʼiy yo‘ldoshidan olingan suratlari Orol dengizining qurishi jarayonini aniq ko‘rsatib beradi. 2014 yilga kelib dengizdan atigi 10% qoldi, suvning sho‘rligi esa bir litrda 14 dan 100 grammgacha ko‘tarildi. Bu halokatli oqibatlarga olib keldi. Orol dengizining iqlimi moʻtadildan keskin kontinentalgacha o‘zgarib bordi.

Dengizning qurishi sabablari aniq maʼlum emas. Bir vaqtlar Amudaryo va Sirdaryodan sug‘orish va suv chiqarish uchun suvni noto‘g‘ri ishlatish haqida taxmin tarqalgan edi. Biroq, keyinchalik dengizning qurigan tubida tadqiqotlar o‘tkazilgan bo‘lib, ular bu yerda o‘rta asrlar – XII-XVI asrlarga oid aholi punktlari borligini ko‘rsatdi. Turar-joy binolari, hunarmandchilik ustaxonalari, daxmalar, uy-ro‘zg‘or buyumlari topilgan. Olimlar dengiz bu yerda aholi punktlaridan ancha oldin paydo bo‘lib, suv toshqini natijasida bu punktlar yo‘q bo‘lib ketganligini aniqladilar.

Orol dengizining tubi haqiqatan ham sirli, baʼzi olimlar uni Atlantida bilan taqqoslaydi. Dengiz tubidagi qadimgi aholi punktlaridan tashqari, geometrik shakllar ham topilgan, ularni ko‘pchilik yerdan tashqaridagi sivilizatsiyalarning murojaatnomasi yoki qadimiy harflar deb hisoblaydi. Ular juda katta maydonda – deyarli 20 kvadrat metrda joylashgan va maʼlum naqsh va belgilarni yaratadigan parallel chiziqlardan iborat.

Sirli rasmlarni, zaharli tuzli botqoqlarni va Orol dengizining qoldiqlarini vertolyot yordamida ko‘rish mumkin. Buning uchun g‘arbga Katta Orol tomon uchish kerak. Pastda cheksiz Mars landshaftlari kabi, minglab gektar maydonda hech qanday hayot bo‘lmaydigan oq tuz konlarini ko‘rish mumkin. Vaqti-vaqti bilan saksovul saflari paydo bo‘lishi mumkin, bu odamning ishi ekanligi seziladi. Ajablanarlisi shundaki, Orol dengizi falokatining oldini olishga harakat qilgan o‘zbek xalqi odatdagi cho‘lda saksovul ekib, yashil vohalar yaratmoqda.

Yuqoriga uchayotganda bir paytlar dunyodagi eng toza va shaffof bo‘lgan dengizni ko‘rishingiz mumkin. Orol bo‘yida istalgan kishi o‘tov manzilgohlarda qolib, qoraqalpoq madaniyatini his qilishi mumkin. Mo‘ynoq tumanida Vozrojdeniye oroli mavjud – u Orol dengizidagi eng yopiq va sirli joy.

Mo‘ynoq so‘nggi yillarda o‘zgarib ketdi. Bir vaqtlar yo‘qolgan dengiz portidan tashqari, ushbu mintaqa mamlakatga tashrif buyuruvchilarni hayratda qoldiradigan narsaga ega. Masalan, mazali qoraqalpoq oshxonasi, mehmondo‘stlik, qiziqarli milliy urf-odatlar va insonda bo‘lgan eng oddiy narsa – suvni ehtiyot qilishni biladigan mehribon odamlar!

Izoh qoldirish

Fikr qoldirish uchun siz ijtimoiy tarmoqlar orqali kirishingiz kerak:


Tizimga kirish orqali siz qayta ishlashga rozilik bildirasiz Shaxsiy malumot