O‘zbek milliy qo‘g‘irchoqlari - mamlakat madaniyatini anglash kaliti

3566

Bolaligimizda hammamiz qo‘g‘irchoq o‘ynashni yaxshi ko‘rardik. Ayniqsa, qizlarda ular bolalik orzularini aks ettirib, go‘zallik va onalik haqidagi dastlabki tasavvurlarni shakllantirgan.

O‘zbekistonda qo‘g‘irchoq yasash san’ati alohida o‘rin tutadi. Hozirgi O‘zbekiston hududiga birinchi qo‘g‘irchoqlarni qadimgi yunonlar Makedoniyalik davridayoq olib kelgan, degan e’tiqod bor. Ammo ular keng tarqalmadi va unutildi. Islom dini Markaziy Osiyoga kirib kelishi bilan qo‘g‘irchoq yasash taqiqlandi, chunki hech qayerda inson yuzini tasvirlash mumkin emas edi.

Faqat Temuriylar davridagina ko‘p sonli maskaradchi qo‘g‘irchoqlar paydo bo‘lib, ular ochiq maydon va bozorlarda Movarounnahrning mahalliy aholisini ovuntirgan. O‘zbekistonda qo‘g‘irchoq hunarmandchiligi tarixi ana shundan boshlangan.

Markaziy Osiyoda birinchi qo‘g‘irchoqlar qo‘lbola vositalardan: somon, qamish, pape-mashe, yog‘ochdan, keyinroq esa loy va sopoldan yasalgan. Bundan tashqari, O‘zbekistonning har bir hududida qo‘g‘irchoq yasashning o‘ziga xos uslubi shakllangan. Qo‘g‘irchoqlarning qahramonlari juda xilma-xil bo‘lgan - ertaklar va xalq dostonlarining qahramonlari. Masalan, hammaning suyukli Xoja Nasriddin Afandi, chayqali Polvon va go‘zal Bikyaxon..

Bunday ustalar orasida Xorazm viloyati Xonqa tumanida yashovchi hunarmand Mansur Quryozov alohida o‘rin tutadi. U o‘z ijod namunalarini afsonaviy Xiva qo‘g‘irchoq teatri uchun maxsus tayyorlaydi.

Uning ijodining o‘ziga xosligi shundaki, u kashtachilik va qo‘g‘irchoq yasashdan tashqari, o‘yinni, qo‘g‘irchoqchilikni ham o‘rgatadi.

O‘zbekistonda qo‘g‘irchoqlar uchun liboslar asosan milliy matolardan tikiladi. Bunday yorqin naqshli qo‘g‘irchoqlar allaqachon an’anaviy o‘zbek suvenirlariga aylangan, ularni O‘zbekistonning istalgan shahrida sayohat qilib sotib olish mumkin. Qimmatroq qo‘g‘irchoqlar uy yoki ofisda munosib interyer buyumi sifatida ishlatila boshlandi.

Buxorolik qo‘g‘irchoq ustalari azaldan Buxoro liboslari tarixini o‘rganadilar, liboslarni bichishning an’anaviy texnologiyasi, zardo‘zlik, Buxoro matolaridan foydalanadilar. Masalan, Buxoro shahri markazida Labi hovuz maydoni yaqinida noyob muzey va qo‘g‘irchoq ustaxonasi joylashgan.

Ustaxona xo‘jayini 20 yil oldin bu hunarga qiziqib qolgan. Ko‘p yillar davomida qadimiy qo‘g‘irchoqlar kolleksiyasini to‘plagan, ko‘plab mamlakatlarni kezib chiqqan va tez orada ularni tayyorlash bilan shug‘ullangan.

Muzeyda tarixiy qo‘g‘irchoqlar namoyish etilgan, fotosuratlarda esa ming yil oldingi birinchi terrakota qo‘g‘irchoqlari tasvirlangan. Ustaxona xo‘jayini har bir tashrif buyuruvchiga O‘rta Osiyoda qo‘g‘irchoqlarning kelib chiqishi va ularning odamlar hayotidagi roli haqida hikoya qiladi. Bir necha daqiqa ichida bu qo‘g‘irchoqlarni boshqarishni o‘rganish va haqiqiy qo‘g‘irchoqbozga aylanish mumkin. Ustaxonaga chiqib, Buxoro qo‘g‘irchoqlarini tayyorlash jarayonining o‘zini o‘rganishingiz mumkin.