Oʻzbekistonning daryolari

32233

Tyan-Shan, Pomir va Hisor-Oloy togʻlaridan Oʻzbekistonning barcha daryolariga irmoqlar quyiladi. U yerda eng baland togʻ choʻqqilaridan oqib tushadigan va 600 dan ortiq daryolarni tashkil etuvchi muzliklar va qor uyumlari toʻplangan. Dastlab, bu toshlar va qoyalar orasidan oqadigan ko‘p sonli irmoqlardir. Nishab tog‘lardan tushayotib, oqim juda tez va shiddatli tus oladi.

Shunday qilib, ko‘plab sharsharalar paydo bo‘lib, ular oxir-oqibat suv arteriyalarini hosil qila boshlaydi. Oqimlardagi suvning hajmi va maydoni ularning to‘yinish xususiyatiga bog‘liq. Qoida tariqasida, daryolar yomg‘ir yoki qor va muzliklarning erishi hisobiga to‘yinadi. Oʻzbekistondagi eng yirik daryolar Sirdaryo va Amudaryodir. Ularga tog‘ cho‘qqilaridagi barcha erish oqimlarining 3⁄4 qismi to‘g‘ri keladi.

1. Amudaryo butun Markaziy Osiyodagi eng yirik daryolardan biri hisoblanadi. Uning uzunligi 2600 km. Daryoning ikkita asosiy irmog‘i bor - Panj va Vaxsh, ular Hisor-Oloy tog‘laridan, Pomir va Hindukushdan boshlanadi. Xaritada daryoning oqimi aniq ko‘rsatilgan. Surxondaryoning janubidan oqib oʻtuvchi daryo Turkmaniston yerlariga kiradi. Soʻngra Amudaryo Oʻzbekiston hududiga koʻtarilib, shimoli-gʻarbga oʻtadi va Buxoro va Xorazm viloyatlaridan oqib oʻtadi. Keyinchalik daryo Qoraqalpog‘iston hududiga boradi. Bir paytlar daryo Orol dengiziga quyilib, uning asosiy “boquvchisi” bo‘lgan.
Amu Darya and tugai reserves

Qoraqalpogʻiston hududidagi Amudaryo va toʻqay qoʻriqxonalari, toʻqay qoʻriqxonasi sohilida

2. Sirdaryo butun Markaziy Osiyodagi eng uzun daryolardan biridir. Uning o‘zani Fargʻona vodiysidagi ikki togʻ daryosi - Norin va Qoradaryoning qoʻshilishidan hosil bo‘ladi, ular Namangan va Andijon viloyatlarida bir daryoga birlashadi. Sirdaryoning uzunligi 2790 km. Fargʻona vodiysi daryolaridan to‘yinib, Sirdaryo Tojikistonga boradi, soʻngra yana Oʻzbekiston hududiga qaytib, Toshkent va Sirdaryo viloyatlari orqali oqib oʻtadi. Toshkent viloyatida Sirdaryoga Ohangaron, Chirchiq kabi daryolar quyiladi. Keyinchalik daryo Qozog‘istonning janubiga borib, janubi-g‘arbiy tomondan oqib o‘tadi. Turon pasttekisligidan oʻtib, Orol dengiziga quyiladi.

3. Surxondaryo Surxondaryo viloyatining asosiy suv arteriyasidir. Daryoning uzunligi 196 km. Daryo Hisor tizmasidagi togʻlardan boshlanadi. Daryoda bir qancha suv omborlari qurilgan: Janubiy Surxon va Toʻpalang suv omborlari.

4. Qashqadaryo butun Qashqadaryo viloyatini suv bilan ta’minlaydigan asosiy daryo. Qashqadaryoning uzunligi 310 km. Daryo Hisor togʻlarining gʻarbidagi irmoqlardan boshlanadi. Uning ustiga Chimqo‘rg‘on suv ombori ham qurilgan.

5. Zarafshon (Zarafshon) Oʻzbekistondagi eng uzun daryolardan biri boʻlib, uzunligi 781 km.ni tashkil qiladi. Daryo Zarafshon choʻqqilaridan boshlanuvchi koʻplab irmoqlar hisobiga hosil boʻlgan. Zarafshon bitta yirik daryoga aylanib, Samarqand va Navoiy viloyatlari dalalaridan oqib oʻtadi, soʻngra Buxoro viloyatiga buriladi va u yerda sugʻorishda faol foydalaniladi.

6. Sherobod — Surxondaryo viloyatidan oqib o‘tadi, daryoning uzunligi 186 km. Daryoning asosiy irmoqlari Hisor tizmalarining janubi-gʻarbiy etaklaridan boshlanadi.

7. Chirchiq — Toshkent shahri va Toshkent viloyatini suv bilan ta’minlaydigan asosiy daryo. Chirchiqning uzunligi 225 km. Chirchiqning asosiy irmogʻi — Chotqol daryosi. Chotqol va yana ikki daryo — Ko‘ksuv va Pskom qo‘shiladigan joyda O‘zbekistonning eng go‘zal maskanlaridan biri — Chorvoq suv ombori qurildi. Chirchiq daryosida yana ikkita – G‘azalkent va Xo‘jakent suv omborlari ham qurilgan.

8. Toshkent viloyatini suv bilan ta’minlaydigan daryolardan yana biri Ohangarondir. Ohangaronning uzunligi 233 km.ni tashkil qiladi. Daryo Chotqol va Qurama togʻlaridagi togʻ buloqlarining qoʻshilishidan hosil boʻlgan. Ohangaronda ikkita suv ombori - Angren va Tuyabo‘gʻiz qurilgan.

9. Sangzor — Jizzax viloyatining asosiy daryosi. Sangzor Chumkartau qoyalaridan boshlanadi. Guralash va Jantike irmoqlari Sangzorni suv bilan ta’minlaydi. Daryoning uzunligi 123 km boʻlib, Molguzar tizmasini chetlab oʻtib sharqqa burilib, Jizzax vohasini hosil qiladi. Sangzor Jizzax viloyatidan oqib o‘tib, Tuzkon ko‘liga quyiladi, uning o‘zanlari yana ikkita go‘zal Aydarko‘l va Arnasoy ko‘llari bilan bog‘langan.