Tuproq-qal’a - qadimgi Xorazm “xazinasi”

Tuproq-qal’a yoki “Yer shahri” - Qadimgi Xorazmning eng qimmat va mahobatli yodgorliklaridan biridir. Qoraqalpogʻiston Respublikasi Ellikqal’a tumani hududida, Boʻston qishlogʻidan 12 km masofada joylashgan.

Qadimgi Xorazm sivilizatsiyasining boshqa koʻplab yodgorliklari kabi ushbu yodgorlik ham taniqli arxeolog va tarixchi Sergey Pavlovich Tolstov tomonidan topilgan. Bu qidiruv ishlari 1938 yilda sodir boʻlgan. Shaharning maydoni 120 gektarni tashkil etadi va keyinchalik ma’lum boʻlishicha, bir vaqtlar bu yerda mudofaa devori va kvadrat minoralar bilan oʻralgan shahar va hashamatli qal’a-saroy boʻlgan.

Bir vaqtlar muhtasham qal’a qadimiy shaharning o‘zagi bo‘lib, eramizning II-III asrlarida Xorazm shohlarining qarorgohi bo‘lgan. Bu yerda, mudofaa devori orqasida dushman hujumlaridan himoya galereyalari bo‘lib, ko‘plab ko‘chalar va savdo rastalari joylashgan, shuningdek markazda keng old ko‘cha mavjud bo‘lgan. Qadimgi shahar shunchalik katta ediki, uning hududi 200 ga yaqin xo‘jalik va turar-joy binolaridan iborat 10 ta kvartalni o‘z ichiga olgan. Har bir kvartalda o‘zlarining kichik-markazlari bo‘lib, ularda ziyoratgohlar va hunarmandchilik binolari joylashgan. Shaharda 2,5 mingdan ortiq aholi yashagan, ularning yarmi saroy qarorgohida ishlagan.

Saroy alohida e’tiborga loyiqdir. Uning qanchalik ulug‘vor va hashamatli ekanligini tasavvur qilish qiyin emas, chunki uning balandligi 40 metrga yetishi mumkin va saroy haykaltaroshlik va rasmlar bilan bezatilgan 150 xonadan tashkil topgan saroydan iborat bo‘lgan. Qazishmalar davomida olimlar Tuproq-qal’aning qiziqarli tafsilotini ta’kidlashdi: ellinistik uslubidagi badiiy rasmlar nafaqat saroy binolarini, balki oddiy fuqarolarning turar-joylarini ham bezatgan, bu esa qadimiy shaharning yuksak madaniyatidan dalolat beradi.

Qal’a uch qavatdan iborat bo‘lgan. Uning xonalaridan ko‘plab yodgorliklar topilgan: oziq-ovqat qoldiqlari (suyaklar, urug‘lar), idishlarning bo‘laklari va butun qismlari, turli xil idishlar, zargarlik buyumlari, haykallar (eng mashhur haykallardan biri - Ruhoniy haykali), rasmlar va hatto qadimgi Xorazm qo‘lyozmalari.

Hashamatli saroyning markazida mahobatli devoriy rasmlar va antiqa naqshlar bilan bezatilgan taxt o‘rnatilgan xona bor edi. “Qirollar zali”da ellinistik sanʼatiga oid haykallar, turli portretlar va yuzlari juda realistik tasvirlangan haykallar topilgan.

Tuproq-qal’ani qazish ishlari shov-shuvga sabab bo‘ldi va III asrda shahar Qadimgi Xorazmning ilg‘or poytaxti bo‘lganligi, bu zaminda qadimiy madaniyatning gullab-yashnaganligi, ko‘chalar va binolar yaxshi loyihalashtirilganligi, Tuproq-qal’ani geometriya qirolligi deb atash mumkinligi haqida xulosa qilish imkonini beradigan qiziqarli materiallar olindi.

Fotosurat manbasi: fotomania.org

Izoh qoldirish

Fikr qoldirish uchun siz ijtimoiy tarmoqlar orqali kirishingiz kerak:


Tizimga kirish orqali siz qayta ishlashga rozilik bildirasiz Shaxsiy malumot