O'zbekiston tarixi

O‘zbek millati haqli ravishda sayyoramizdagi eng qadimgilardan biri hisoblanadi. O‘zbekistonning o‘ziga xos madaniyati sivilizatsiyalar avvalida shakllana boshlagan va ming yillar davomida jiddiy o‘zgarishlarga duch kelgan.

O‘zbekiston hududi O‘rta Osiyoning qoq markazida, Sirdaryo va Amudaryoning o‘rtasida joylashgan. Ajablanarlisi shundaki, cho‘lning o‘rtasidagi voha har doim jasur va shuhratparast savdogarlarni, jangchilarni, sarguzashtlarni va sayohatchilarni o‘ziga jalb qilgan.

Miloddan avvalgi VI-IV asrlarda bu erda Ahamoniylar yoki, boshqacha qilib aytganda, Fors davlati gullab-yashnagan. Keyin yunonistonlik qo‘mondon Iskandar Maqduniy (Aleksandr Makedonskiy) hududga bostirib kirib, ellinistik davr boshlanganida hokimiyat qulagan. Bu davrda savdo rivojlanadi, yirik shaharlar qad ko‘taradi, Yunon-Baqtriya podsholigi hukmronlik qila boshlagan.

Miloddan avvalgi II asr o‘rtalarida Yunon-Baqtriya podsholigi parchalanib, tarixda yangi bir davr boshlanadi, ya’ni ko‘chmanchi kushonlar qabilasi asos solgan Kushon davlati tashkil etiladi. Bu davrda savdo, odamlar harakati va millatlararo aloqalar rivojlana boshlaydi.

Shaharlarning qulay hududiy joylashuvi tufayli Buyuk ipak yo‘li bugungi O‘zbekiston hududidan o‘tgan. Ushbu yo‘nalish bo‘ylab Andijon, Qo‘qon, Rishton, Samarqand, Buxoro, Xiva, Toshkent kabi yirik savdo shaharlari paydo bo‘ldi va rivojlandi.

Keyin Parfiya, Kang‘, Eftaliylar davlati, Turk xoqonligi kabi davlatlar gullab-yashnadi. VII asrda bu hudud arablar tomonidan bosib olinib, u Movarounnahr deb nomlandi.

XII asrda Chingizxonning bosqini yuz berdi va Chag‘atoy ulusi shakllandi. Ammo bu hududning gullab-yashnashi o‘n to‘rtinchi asrda, Amir Temur hokimiyat tepasiga kelganida amalga oshdi. U Samarqandni poytaxtga, iqtisodiy va madaniy markazga aylantirdi. Keyin Samarqand ko‘chmanchi Dasht-i qipchoq qabilalari tomonidan bosib olinib, yangi Shayboniylar sulolasi davlati tashkil etildi. VI asrdan XIX asr o‘rtalariga qadar Xiva, Qo‘qon xonliklari va Buxoro amirligi hukmronlik qildi.

XIX asrning 60-yillarida hududga chor Rossiyasi bostirib kirishi natijasida Turkiston general-gubernatorligi tuzildi. 1917-yilda O‘zbekiston Sovet Respublikasiga aylandi. Shu davrda ko‘plab respublikalardan turli millatlarning ommaviy ravishda ko‘chishi ro‘y berdi. 1991-yil 31-avgustda O‘zbekiston mustaqillikka erishdi. Respublika BMTga a’zo bo‘ldi, demokratik boshqaruv shakli va bozor iqtisodiyoti rivojlana boshladi.

O‘zining boy tarixi, ko‘p sonli turli millat va elatlarning ushbu hudud orqali o‘tishi tufayli, O‘zbekiston o‘zida Sharq va G‘arb sivilizatsiyalarini jamladi, boy madaniyat va millatlararo totuvlikka ega mamlakatga aylandi.